Тешкотиите со кои се соочуваме често се резултат на самосаботажа, а нивното надминување бара борба со сопствените нагони и сила да не подлегнеме на секое моментално задоволство. Слабеење, излегување од долгови, наоѓање смислена работа, одржување среќна и стабилна врска сето тоа подразбира одложување на сегашните задоволства во име на долгорочни цели.
Во психологијата, ова се нарекува „одложување на задоволството“ и со векови било корисен механизам. Но денес со право можеме да се прашаме:
Зошто животот сега изгледа како пливање против струјата?
Зошто инстинктите што некогаш нè штителе, сега често нè туркаат во проблеми?
Еволутивен несоглас – кога телото живее во минатото
Клучен поим во еволутивната психологија е „еволутивен несоглас“. Едноставно кажано, се развивме во сосема поинаква средина од денешната, па затоа нашиот мозок, тело и инстинкти не се прилагодени на модерниот свет.
Можеби ќе помислите: „Но луѓето се прилагодливи суштества, нели?“ Точно, ама со ограничувања. Иако сме способни да решаваме проблеми, да соработуваме и да создадеме технологија, нашата генетика не се менувала значително веќе 100.000 години. Во тоа време живеевме во мали заедници како ловци-собирачи. Земјоделството дојде дури пред 10.000 години, а цивилизациите уште подоцна.
Затоа, модерниот свет е премногу нов за нашето тело и ум. Културните и технолошките промени се случуваат за една генерација а генетските еволуираат со милениуми. Последиците? Видливи се насекаде особено околу струкот.
Храна, љубов и анксиозност – каде грешат инстинктите
Инстинктот да јадеме масна, солена и слатка храна некогаш бил прашање на преживување. Денес живееме опкружени со „хипер-вкусна“ храна, специјално дизајнирана да биде повкусна од сè што природата нуди. Резултат: гојазноста е поголем здравствен проблем од неухранетоста.
Исто се случува и во светот на љубовта. Порано изборот на партнер бил ограничен. Денес, со неколку клика сме поврзани со илјадници. Наместо олеснување, добиваме парализа од избор, анксиозност и плитки односи.
Менталното здравје страда затоа што нешто суштинско ни недостасува
Порано, заедницата, заедничката работа, ритуалите и чувството на смисла биле дел од секојдневниот живот. Денес тоа не е неопходност – па многумина живеат изолирано, без смислена работа и без јасна цел. Во тој контекст, депресијата не мора да е „расипан мозок“, туку сигнал дека нешто суштинско недостасува, пишува The Guardian.
Иронично, решение бараме токму во она што е дел од проблемот технологијата. Како што храната го експлоатира нашиот апетит, така AI алатки како ChatGPT или Replika ја експлоатираат потребата за поврзаност. Некои луѓе дури развиваат емоционална приврзаност кон овие алатки, што кај ранливи индивидуи може да доведе и до психотични епизоди.
Што е решението?
Не, не треба назад во пештери. Никој не вели дека треба да се вратиме во камено доба. Животот на ловци-собирачи не бил бајка. Но важно е да сфатиме дека многу од нашите проблеми се резултат на тоа што живееме во свет за кој не сме биолошки дизајнирани. Ако го игнорираме тоа, лесно паѓаме во самокритика и чувство на неуспех.
Разбирањето на овој еволутивен несоглас нè учи да гледаме со повеќе сочувство кон себе. Наместо да се обвиниме за „недисциплина“, можеме да разбереме зошто ни се случува тоа и да направиме мали, реални промени. Да се тргне нездравата храна од домот. Да се намали времето на социјалните мрежи.
А поголемите промени?
- Изградба на заедница.
- Создавање смисла и секојдневни ритуали.
- Поврзаност како основна човекова потреба, а не луксуз.
Заклучок: Не сме ние „расипани“. Само времињата се чудни.
Модерниот живот носи удобности, но и невидливи замки. Понекогаш решението не е во нова апликација, туку во стара човечка вредност поврзаност, смисла и разбирање.
Извор: bizlife.rs
